ศูนย์จีโนมยันไวรัสโรคฝีดาษลิงระบาดในไนจีเรียแพร่ในอากาศได้

ศูนย์จีโนมทางการแพทย์ หรือ Center for Medical Genomics คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี มหาวิทยาลัยมหิดล โพสต์เฟซบุ๊กเกี่ยวกับการแพร่เชื้อทางอากาศของเชื้อไวรัสที่ทำให้เกิดโรคฝีดาษลิง มีดังนี้

ไวรัสฝีดาษลิงสามารถแพร่ระบาดทางอากาศ หรือเป็น airborne diseases หรือไม่

หลายคนคงอยากทราบว่าไวรัสฝีดาษลิงสามารถแพร่ระบาดทางอากาศ (airborne) ได้หรือไม่ คำตอบคือขึ้นกับสายพันธุ์ย่อยของไวรัสฝีดาษลิง

ไวรัสที่สามารถแพร่ระบาดทางอากาศได้ เช่น

-โรคสุกใส (Chickenpox) อาการเฝ้าระวัง มีไข้ ตุ่มน้ำใสทั่วตัว Fever with vesicular rash (fluid-filled blister)

-โรคหัด (Measles) อาการเฝ้าระวัง มีไข้ ไอ น้ำมูก ตาแดง มีผื่นแดงจากศีรษะไปทั่วตัว Fever with cough, coryza, conjunctivitis and maculopapular rash

-สำหรับโรคฝีดาษลิงจากการประชุมของหน่วยงานในสหราชอาณาจักร ที่ดูแลเรื่อง “โรคติดเชื้อที่มีผลกระทบสูง” หรือ High consequence infectious diseases (HCID)
ได้สรุปตรงกันว่า

1. ไวรัสฝีดาษลิง สายพันธุ์ “B.1” ที่ระบาดในยุโรปเมื่อเดือนมิถุนายน 2022 เป็นไวรัสที่ไม่แพร่กระจายทางอากาศ (airborne diseases)

2. ไวรัสฝีดาษลิงสายพันธุ์ที่ระบาดในแอฟริกาตะวันตก เช่น ไนจีเรีย และแอฟริกากลางยังถือว่าสามารถแพร่ระบาดทางอากาศได้

จากแอปพลิเคชันติดตามวิวัฒนาการของจุลชีพก่อโรคแบบเรียลไทม์ “Nextstrain” ได้จัดจำแนกไวรัสฝีดาษลิงออกเป็น 3 สายพันธุ์หลัก (clade) คือ monkeypox virus (MPXV) Clade 1,2, และ 3

MPXV clade 2 จะเป็นสายพันธุ์ที่ส่วนใหญ่แพร่ระบาดอยู่ในแอฟริการะหว่างปี 2003-2017

MPXV clade 3 เป็นสายพันธุ์ใหม่ที่กลายพันธุ์ไปกว่า 40 ตำแหน่งโดยมีการกลายพันธุ์อย่างรวดเร็วถึง “1 ตำแหน่งต่อจีโนมต่อเดือน” มีการระบาดระหว่างคนสู่คนตั้งแต่ปี 2017-2022 ปัจจุบันถูกจัดแบ่งออกได้เป็น 5 สายพันธุ์ย่อย (lineage) คือ A, A.1, A.1.1 A.2 และ B.1

I) A lineage เริ่มการระบาดเมื่อห้าปีก่อน (พ.ศ. 2560/2017) ในไนจีเรีย รายแรกเป็นเด็กชายอายุ 11 ขวบ จนถึงปัจจุบันปี 2565 ยังคงพบผู้ป่วยโรคฝีดาษลิงเพิ่มขึ้นต่อเนื่องจำนวนมากกว่า 500 ราย

II) A.1 lineage พบการติดเชื้อฝีดาษลิงในยุโรป สหราชอาณาจักร และอิสราเอล จากผู้ที่เดินทางมาจากไนจีเรียในปี 2561/2018
III) A.1.1 lineage พบการติดเชื้อในสหรัฐอเมริกา ในปี 2564/2021
IV) A.2 lineage พบการติดเชื้อในสหรัฐอเมริกา ในปี 2564/2021
V) B.1 lineage คือไวรัสฝีดาษลิงสายพันธุ์ย่อย ซึ่งพบการระบาดในขณะนี้ที่สหรัฐอเมริกา ยุโรป และออสเตรเลียในปี 2565/2022

สายพันธุ์ย่อย B.1 พบการระบาดที่ยุโรป สหรัฐอเมริกา และ ออสเตรเลีย ในปี 2565/2022 พบการกลายพันธุ์ต่างไปจากไวรัสฝีดาษลิงดั้งเดิมมากกว่า 40 ตำแหน่ง โดยมีการกลายพันธุ์ในรูปแบบจำเพาะ คือ TT เปลี่ยนเป็น TA หรือ GA เปลี่ยนเป็น AA อันเกิดจากเอนไซม์มนุษย์ที่สร้างจากยีน “APOBEC3” ซึ่งมีหน้าที่ป้องกันไวรัสเข้ามารุกรานเซลล์โดยเอนไซม์ดังกล่าวจะกระตุ้นให้จีโนมไวรัสมีกลายพันธุ์ในลักษณะจำเฉพาะ (TT เปลี่ยนเป็น TA หรือ GA เปลี่ยนเป็น AA) จนทำให้จีโนมเสียหายไม่อาจเพิ่มจำนวนไวรัสได้ ส่วนที่เหลือรอดก็จะปรากฏเสมือนแผลเป็น (TT เปลี่ยนเป็น TA หรือ GA เปลี่ยนเป็น AA) บนสายจีโนม

โดยทางศูนย์จีโนมทางการแพทย์ รพ. รามาธิบดีได้พัฒนาการตรวจสายพันธุ์ของไวรัสฝีดาษลิงอย่างรวดเร็วภายใน 24-48 ชั่วโมง โดยอาศัยเทคโนโลยี MassArray Genotyping และการตรวจหาสายพันธุ์ความละเอียดสูงด้วยเทคโนโลยีการถอดรหัสพันธุกรรมทั้งจีโนม (whole-monkeypox genome sequencing) ซึ่งจะสามารถแยกไวรัสฝีดาษลิง A.1, A.1.1, A.2, และ ฺB.1 ออกจากกันได้ รวมทั้งแยกจากไวรัสฝีดาษคน ไวรัสเริม และไวรัสสุกใสได้