นายวรวิทย์ มโนปิยอนันต์ เศรษฐกรอาวุโส สำนักเศรษฐกิจมหภาค สายนโยบายการเงิน ธนาคารแห่งประเทศไทย นำเสนอบทความชื่อว่า ยิ่งโตยิ่งเหลื่อม : ความจริงรสขมของเศรษฐกิจไทย ธุรกิจโตเอาๆ แต่ทำไมคนตัวเล็กกลับยิ่งลำบาก? หลังการระบาดของโควิด 19 เศรษฐกิจไทย สามารถกลับมาขยายตัวได้เฉลี่ยปีละ 2.4% ซึ่งถือว่าไม่แตกต่างจากระดับศักยภาพที่ประมาณ 2.6-2.7% ตามที่ธนาคารโลก (World Bank) ประเมินไว้มากนัก อย่างไรก็ตาม หลายฝ่ายทั้งผู้ประกอบการและประชาชนทั่วไปกลับไม่ได้รู้สึกว่าเศรษฐกิจฟื้นตัวเท่าที่ตัวเลข GDP ที่รายงานออกมา อะไรคือสาเหตุที่ทำให้เกิดความแตกต่างดังกล่าว บทความนี้ผู้เขียนจึงขอหยิบยกข้อเท็จจริงบางประการ เพื่อช่วยอธิบายปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นในตอนนี้ ดังนี้
(1) แรงงานได้รับส่วนแบ่งในเศรษฐกิจลดลง ช่วง 20 ปีที่ผ่านมา เศรษฐกิจไทยจะเติบโตอย่างต่อเนื่องโดยเฉลี่ย และรายได้แรงงานขยายตัวเฉลี่ยปีละประมาณ 5% แต่จากข้อมูลรายได้ประชาชาติ พบว่า สัดส่วนรายได้ของแรงงานลดลงจาก 49% ต่อ GDP ในปี 2544–2548 เหลือเพียง 44% ต่อ GDP ในปี 2559–2566 ซึ่งหมายความว่า หากประเทศไทยสามารถสร้างรายได้ 100 บาท จากเดิมที่แรงงานเคยได้ส่วนแบ่ง 49 บาท จะลดลงเหลือ 44 บาท เท่านั้น
ในทางกลับกันภาคธุรกิจมีสัดส่วนรายได้เพิ่มขึ้นจาก 9% เป็น 14% ในช่วงเวลาเดียวกัน สะท้อนว่าในช่วงสองทศวรรษที่ผ่านมา ผลประโยชน์จากการเติบโตทางเศรษฐกิจถูกปันส่วนไปให้ภาคธุรกิจมากกว่ากลุ่มแรงงาน
(2) แรงงานมีความเหลื่อมล้ำระหว่างกลุ่มรายได้ ข้อมูลสำรวจภาวะการทำงานของประชากร พบว่า ในปี 2566 แรงงานกลุ่มที่มีรายได้สูงสุด 20% แรก มีรายได้รวมกันคิดเป็น 40% ของรายได้แรงงานทั้งหมด ซึ่งส่วนใหญ่ทำงานในสาขาบริหารราชการ การศึกษา และบริการด้านสุขภาพ ในทางตรงกันข้าม แรงงานที่มีรายได้ต่ำสุดจำนวน 50% กลับมีรายได้รวมกันเพียง 30% โดยกลุ่มนี้ส่วนใหญ่ทำงานในภาคการค้า ก่อสร้าง และภาคเกษตร
สอดคล้องกับข้อมูลสำรวจภาวะเศรษฐกิจและสังคมของครัวเรือนที่พบว่า ค่าเฉลี่ยรายได้ต่อหัวของประชากรกลุ่มที่มีรายได้สูงสุด 20% แรก สูงกว่ากลุ่มที่มีรายได้ต่ำสุด 20% ถึง 8 เท่า แม้ความแตกต่างนี้จะลดลงจากที่เคยสูงถึง 14 เท่าในปี 2543 แต่ก็ยังสะท้อนความเหลื่อมล้ำที่ยังคงอยู่ในระดับสูง
นอกจากด้านรายได้แล้ว ข้อมูลด้านรายจ่ายยิ่งสะท้อนปัญหาความเหลื่อมล้ำและความเปราะบางของกลุ่มคนรายได้น้อย เนื่องจากมีรายจ่ายเกือบเท่ารายได้ที่หามาได้ โดยประชากรที่มีรายได้ต่อหัวต่ำสุด 20% มีรายจ่ายสูงถึง 95% ของรายได้ เทียบกับกลุ่มรายได้สูงสุด 20% ที่ใช้จ่ายเพียง 60% ของรายได้เท่านั้น
ความแตกต่างนี้สะท้อนถึงข้อจำกัดในการออมของคนรายได้น้อย ทำให้เมื่อเกิดวิกฤตอย่างเช่นโควิดที่ผ่านมา คนกลุ่มนี้ไม่มีเงินสำรองมากเพียงพอสำหรับใช้จ่ายในช่วงที่รายได้ลดลงอย่างมาก จำเป็นต้องกู้เงินเพื่อมาใช้จ่าย ส่งผลให้ฐานะการเงินเปราะบางขึ้นจากภาระหนี้ที่เพิ่มขึ้น ขณะที่การหารายได้มาเพื่อชำระหนี้ก็ทำได้ไม่ง่ายเช่นกัน
(3) ธุรกิจใหญ่ครองอำนาจตลาด โดยจากข้อมูลงบการเงินของภาคธุรกิจปี 2566 พบว่า 90% ของกำไรและ 80% ของรายได้ของภาคธุรกิจทั้งหมดมาจากกิจการที่มีกำไรสูงสุดจำนวน 1% เท่านั้น ซึ่งกิจการในกลุ่มนี้กระจุกตัวอยู่ในไม่กี่สาขาเศรษฐกิจ โดยเฉพาะภาคการค้าและการผลิตอาหาร และนอกจากในภาพรวมแล้ว หากพิจารณาในแต่ละสาขาเศรษฐกิจก็พบว่า กิจการขนาดใหญ่มีส่วนแบ่งกำไรมากกว่า 90% ในเกือบทุกสาขาเศรษฐกิจเช่นกัน
การกระจุกตัวของกำไรในบริษัทขนาดใหญ่นั้นส่วนหนึ่งอาจเกิดจากลักษณะเฉพาะของธุรกิจบางประเภทที่ต้องใช้เงินลงทุนขนาดใหญ่ในการดำเนินกิจการ เช่น อุตสาหกรรมยานยนต์ ทำให้กิจการที่อยู่รอดและสามารถสร้างรายได้และกำไรได้อย่างต่อเนื่องมักเป็นกิจการขนาดใหญ่ที่มีเงินทุนค่อนข้างมาก อย่างไรก็ดี ยังพบว่า ในบางสาขาเศรษฐกิจ เช่น โรงแรมและร้านอาหาร ที่กิจการขนาดเล็กและขนาดกลางมีส่วนแบ่งรายได้รวมกันมากถึง 40% แต่ในแง่ผลกำไรกลับพบว่า กิจการขนาดกลางมีส่วนแบ่งกำไรเพียง 18%
ขณะที่กิจการขนาดเล็กขาดทุน กรณีนี้อาจเป็นตัวสะท้อนหนึ่งของความไม่เท่าเทียมกันในโครงสร้างเศรษฐกิจไทย ซึ่งอาจมาจากปัญหาเชิงโครงสร้างเรื้อรังที่อยู่กับไทยมาอย่างยาวนาน อาทิ การผูกขาด การบังคับใช้กฎหมาย และความจริงที่รายเล็กต้องเผชิญต้นทุนทางธุรกิจสูงกว่ารายใหญ่ทำให้แข่งขันได้ยาก
